Strzelecki Michał (1816–1863), oficer austriacki, uczestnik powstania węgierskiego 1849 r. i powstania styczniowego.
Ur. 16 VI w Kliszowie (pow. mielecki) w zubożałej rodzinie szlacheckiej, był synem Kazimierza, dzierżawcy Kliszowa, i Marii z Korczyńskich, siostry bp. przemyskiego Michała Korczyńskiego (zob.). S. miał brata, Stanisława (1825–1866), oficera wojsk austriackich, który wziął udział w walkach z powstańcami węgierskimi w r. 1849. W l. 1855–7 wykładał w stopniu kapitana w Thäresianische Militär Akademie w Wiener-Neustadt. W r. 1859 uczestniczył w wojnie austriacko-włoskiej. Dn. 1 X 1863 otrzymał awans na majora z przydziałem do 51. pp w regimencie arcyksięcia Karola Ferdynanda. Odznaczył się w wojnie Austrii z Prusami, zginął 3 VII 1866 w bitwie pod Sadową (Königgrätz). Wg Aleksandra Nowoleckiego drugi z braci S-ego został za udział w powstaniu styczniowym zesłany na Syberię.
S. był absolwentem gimnazjum w Tarnowie. Następnie studiował w Thäresianische Militär Akademie w Wiener-Neustadt. Po jej ukończeniu (ok. r. 1835), jako podporucznik armii austriackiej wstąpił do 30. pp w Samborze, skąd przeniesiony został do pp na Węgrzech. Jesienią 1839 przyjechał do Przemyśla, m.in. w związku z realizacją testamentu wuja, bp. Korczyńskiego, który zapisał mu pewną kwotę. Nawiązał wówczas kontakt z oficerami garnizonu przemyskiego, spośród których wielu należało do konspiracyjnego Komitetu Wojskowego, będącego pod wpływem Stowarzyszenia Ludu Polskiego. S. był przeciwnikiem konspirowania i odwodził oficerów od tego pomysłu, pomimo to, wskutek donosu, wkrótce po powrocie do swego oddziału na Węgrzech, został latem 1840 aresztowany pod zarzutem udziału w spisku i przewieziony do sądu wojennego we Lwowie; spotkał tam aresztowanych wcześniej spiskowców z garnizonu przemyskiego. W czasie półtorarocznego ciężkiego śledztwa prowadzonego przez W. Seemanna S. dwukrotnie zapadł na «melancholię». Winy mu nie udowodniono i w r. 1842 został uwolniony, ale przez jakiś czas musiał we Lwowie przebywać pod dozorem wojskowym. Następnie zamieszkał u swego kuzyna Maksymiliana (?) Hubickiego w obwodzie brzeżańskim.
Na wiadomość o wybuchu Wiosny Ludów 1848 r. wyjechał S. do Wiednia i w październiku t.r. wziął tam udział w tzw. trzeciej rewolucji. Po jej stłumieniu przybył, prawdopodobnie z legionem wiedeńskim, pod koniec 1848 na Węgry, gdzie wybuchło powstanie antyaustriackie. Wiosną 1849 należał do organizatorów Legionu Polskiego w Siedmiogrodzie, wchodzącego w skład dywizji dowodzonej przez gen. Józefa Bema. Dn. 18 VI t.r. został w randze majora dowódcą 1. baonu piechoty (liczącego 468 ludzi, w większości Galicjan służących wcześniej w armii austriackiej) legionu polskiego siedmiogrodzkiego. Wobec wkroczenia do Górnego Siedmiogrodu dwunastotysięcznej dywizji rosyjsko-austriackiej, dowodzonej przez rosyjskiego gen. M. Grotenhjelma, ośmiotysięczna dywizja Bema rozpoczęła serię bitew 21 VI w okolicy Bystrzycy, które trwały do 10 VII. Dn. 5 VII uczestniczył S. w naradzie w kwaterze Bema; wszedł wtedy w skład komitetu organizacyjnego Legionu Polskiego w Siedmiogrodzie, którego zadaniem miało być «jak najszybsze zorganizowanie, umundurowanie, oporządzenie i uzbrojenie tworzących się legionów». Dn. 10 VII wyróżnił się w bitwie pod Bystrzycą, gdzie 1. baon piechoty poniósł ciężkie straty; tego dnia pod Jádem gen. Bem odznaczył go za męstwo Orderem wojskowym III kl., jedynym odznaczeniem węgierskim w l. 1848–49. Dn. 16 VII walczył S. pod Galacem (Galacfalvą), ratując dywizję, dowodzoną wówczas przez ppłk. Györgya Damaszkina. Następnie zdziesiątkowany baon S-ego został odesłany celem uzupełnienia do Kolozsváru, gdzie stacjonował do końca lipca t.r. (liczył wtedy 258 żołnierzy). Po klęsce naczelnego wodza sił węgierskich gen. Bema pod Temesvárem (9 VIII), S. na czele swego baonu walczył w poł. sierpnia w dwóch potyczkach z korpusem austriacko-rosyjskim; pod Csucsą i pod Bánffyhunyad. W trakcie dwumiesięcznej kampanii wyróżnił się wielką odwagą; wg Istvána Kovácsa był S. najwybitniejszym oficerem siedmiogrodzkiego Legionu Polskiego. Z resztkami baonu przyłączył się następnie do dywizji płk. Lajosa Kazinczyego. Po jej kapitulacji, 24 VIII 1849, przedostał się S. do Szwajcarii. Następnie, wraz z innymi uczestnikami powstania węgierskiego, przebywał w Turcji. Jesienią 1850 był na liście żołnierzy, których seraskier (naczelny dowódca wojsk tureckich) zobowiązał się przyjąć do armii tureckiej bez zmiany wyznania; w randze majora S. pełnił w niej funkcję oficera sztabowego. Wiosną 1854 znajdował się w Konstantynopolu, pewien czas przebywał w Egipcie. Po powrocie do Turcji, w listopadzie t.r., S-ego wyzwał na pojedynek kpt. Julian Dolański, ale dzięki interwencji gen. Józefa Wysockiego nie doszło do niego. Wg Adama Michałowskiego w związku z wojną krymską wyjechał S. do Paryża
Na wieść o wybuchu powstania styczniowego 1863 r. opuścił S. Turcję i przyjechał w Poznańskie. W marcu t.r. decyzją poznańskiego Komitetu Jana Działyńskiego skierowany został w okolice Pleszewa, gdzie organizował się oddział płk. Edmunda Taczanowskiego. W nocy z 15 na 16 IV oddział wkroczył do Król. Pol., a 17 IV zajął Pyzdry; tam Taczanowski mianował S-ego szefem sztabu w randze majora strzelców. Wg Józefa Oxińskiego S. był faktycznym dowódcą, również Kazimierz Sczaniecki uważał go za «duszę oddziału». W bitwie pod Pyzdrami (29 IV) wyróżnił się S. szczególnym męstwem, obchodząc będące pod ostrzałem pozycje powstańców i przyczyniając się, po ośmiogodzinnym boju, do odwrotu wojsk rosyjskich, przeważających pod względem wyszkolenia i liczebności (ponad 2 tys. żołnierzy naprzeciw 1200 powstańców). «Sława dnia tego należy się mjr. Strzeleckiemu» – stwierdził nazajutrz w odezwie do powstańców płk. Taczanowski. Wobec zbliżających się od strony Kalisza, Konina i Słupcy nowych sił rosyjskich, oddział Taczanowskiego już 1 V opuścił Pyzdry. Dn. 6 V zgrupowanie zajęło Koło i odparło kilkugodzinny atak kolumny gen. Andrieja O. Brunnera (Brünera), dowódcy 4. dyw. piechoty rosyjskiej. Następnie powstańcy skierowali się w lasy lubstowskie w celu połączenia się z innymi partiami. Dn. 8 V doszło do bitwy pod wsią Ignacewo. Początkowo, w bezpośrednim starciu z kolumną gen. Nikołaja A. Krasnokutskiego, oddział płk. Taczanowskiego natarciem kosynierów i strzelców zmusił Rosjan do odwrotu. Jednak z drugiej strony zaatakowała niespodziewanie druga kolumna rosyjska, dowodzona przez Brunnera. Oddział Taczanowskiego rozdzielił się wówczas na dwie części, S. przejął dowództwo prawego skrzydła obrony. Ponieważ atak rosyjski spowodował popłoch i bezładną ucieczkę powstańców S., skupiając wokół siebie kosynierów oraz grupę strzelców, starał się opanować tę sytuację i zorganizować odwrót. Otoczony przez Rosjan, zginął «otrzymawszy na raz trzy kule w piersi» (B. Rogowicz). Wg Oxińskiego wraz ze śmiercią S-ego «zginęła dusza oddziału i takowy się bez śladu rozsypał». S. został pochowany w Ignacewie w zbiorowej mogile powstańczej.
Wg Teodora Żychlińskiego, S. «był to niezwykły typ człowieka; z każdego jego kroku poznać w nim było można wytrawnego żołnierza, który przy wielkiej stanowczości i energii okazywał wielką ogładę światową. Niemłody, ubrany w czarny tużurek, bez broni wydający rozkazy, dziwne robił wrażenie; a jednakże podczas bitwy sam każdą kompanią wyprowadzał na stanowisko i każdego niemal żołnierza na linii tyralierskiej ustawiał; dawał rozkazy krótkie a zrozumiałe».
S. ożenił się (wg Nowoleckiego) z księżniczką rumuńską nieznanego nazwiska w czasie pobytu w Turcji.
Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od r. 1773 do 1918, Lw. 1935; Łątka J. S., Słownik Polaków w imperium osmańskim i Republice Turcji, Kr. 2005; [Nowolecki A.] Kolumna Z., Pamiątka dla rodzin polskich..., Kr. 1868 s. 60–2; Żychliński, Kronika rodzin, s. 428 (błędnie ojciec S-ego, Piotr Strzelecki, oficer WP, zm. 1869 w Trzemesznie); – Bona G., Tábornokok és törzstisztek az 1848/49 évi szabadságharcban, Budapest 2000 s. 635–6; Grot Z., Rok 1863 w zaborze pruskim, P. 1963 s. 101, 133–5; Kovács I., Bohater wiecznych nadziei, W. 2002; tenże, Polacy w węgierskiej Wiośnie Ludów 1848–1849, W. 1999; Kozłowski E., Generał Józef Bem, W. 1958; Przyborowski J., Dzieje 1863 roku, Kr. 1905 IV 156, 162–8; Staszewski J., Generał Edmund Taczanowski, P. 1936 s. 49, 60–88, 200–3; Svoboda J., Die Thäresianische Militär-Akademie zu Wiener-Neustadt und ihre Zöglinge von der Gründung der Anstalt bis auf unsere Tage, Wien 1894–97 I 587, II 91–2 (dot. brata, Stanisława); Swat T., Gloria victis. Mogiły poległych z okresu powstania styczniowego 1863–1864 roku na ziemiach polskich, Pruszków 2004; W 40. rocznicę powstania styczniowego, Lw. 1903 s. 125; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Raperswil 1913; – Callier E., Trzy ustępy z powstania polskiego 1863–64, P. 1868 s. 18; Dok. władz wojsk.; Michałowski A., Trzyletni pobyt na Wschodzie, Londyn 1857 s. 33, 114; Oxiński J., Wspomnienia z powstania polskiego 1863–1864, Oprac. E. Halicz, W. 1965; Prasa tajna z l. 1861–64, cz. 1; Rogowicz B., Pamiętnik kawalerzysty z oddziału Taczanowskiego, w: Spiskowcy i partyzanci 1863 roku, Oprac. S. Kieniewicz, W. 1967; Rucki J. W., Bem w Siedmiogrodzie i Banacie. Z pamiętników [...] byłego oficera Legionu Polskiego, Lw. 1862 s. 175, 178–80, 215, 218, 230; Sczaniecki K., Pamiętnik. Wielkopolska i powstanie styczniowe we wspomnieniach galicyjskiego ziemianina, Oprac. W. Molik, P. 1995; Ślaski E., Pamiętnik z czasów rewolucji węgierskiej 1849 r., Oprac. I. Kovács, D. Kacnelson, „Akcent” R. 13: 1992 nr 2–3 s. 316, 327, 329, 339, 345; Wyskota Zakrzewski P., Wspomnienia wielkopolskiego powstania z 1863 roku, P. 1934 s. 26–8, 37 40, 43–4, 47, 50–1; Żychliński T., Wspomnienia z r. 1863, P. 1888 s. 59–60, 156–7; – „Czas” 1863 nr 110; „Honved” 1849 nr z 16 VII; – IH PAN: Kartoteka powstańców 1863 r. zestawiona przez Eligiusza Kozłowskiego; – Informacje Istvána Kovácsa z Budapesztu.
Janusz Karwat i Elżbieta Orman